De parallelle geschiedenis van het Glaspaleis en de stad Heerlen
Het Glaspaleis heeft niet alleen een indrukwekkende architectuur maar ook een rijke geschiedenis, die parallel loopt aan de ontwikkeling van de stad Heerlen. Van rijkdom en succes naar verval. Van het dieptepunt van een naderende sloop naar redding en restauratie van een bijzonder icoon. Van warenhuis naar kantoorgebouw. Van supermarkt en winkeltjes naar ateliers en anti-kraakpand en uiteindelijk naar culturele instelling SCHUNCK, boegbeeld van de culturele lente in de stad.
© Werner Mantz / Nederlands Fotomuseum
- In mei 1934 startte de bouw van het Glaspaleis.
- Op 31 mei 1935 opende winkelhuis Schunck de deuren.
- Tijdens de Tweede Wereldoorlog leed het Glaspaleis drie keer schade. Het gebouw deed dienst als openbare schuilkelder, als uitkijkpost voor de gemeentelijke luchtbeschermingsdienst, als huisvesting voor de Amerikaanse generaals Patton en Simpson en als ‘restcenter’ voor Amerikaanse soldaten op verlof.
- In 1949 vierde Schunck groots haar 75-jarig bestaan.
- Omdat het Glaspaleis te klein werd, verhuisde Schunck in 1964 naar een nieuw warenhuis aan de Promenade. Op de nieuwe locatie waren de roltrappen een innovatief kenmerk.
- Het Glaspaleis werd nog een tijd gebruikt voor de verkoop van Perzische tapijten, camping- en tuinmeubelen, bedden, matrassen en dekens.
- De grote voorspoed van warenhuis Schunck nam af, onder andere vanwege de sluiting van de mijnen en de invoering van de BTW in 1969.
- Het Glaspaleis was niet langer een verkooplocatie, maar werd onder andere verhuurd aan het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) als kantoorgebouw.
- In 1973 werd het gebouw verkocht aan de architect Bep Groenendijk.
- Op 13 november 1974 heropende een volledig gerenoveerd Glaspaleis.
- De stad Heerlen kampte met grote problemen van werkloosheid en drugsoverlast. Het Glaspaleis verviel eveneens en begin jaren negentig werd het grotendeels leegstaande pand genomineerd voor de sloop.
- In 1993 werd de Werkgroep Rehabilitatie Glaspaleis in het leven geroepen.
- Het Glaspaleis werd in 1995 erkend als Rijksmonument.
- Gemeente Heerlen kocht het pand om het in de oorspronkelijke staat te laten herstellen.
- In 1999 werd het Glaspaleis genoemd op de lijst van 1000 belangrijkste gebouwen van de 20e eeuw, opgesteld door de International Union of Architects.
- Architecten Wiel Arets en Jo Coenen, renoveerden het Glaspaleis waardoor het gebouw haar huidige vorm en uiterlijk kreeg. Hierbij werd als uitgangspunt genomen dat het Glaspaleis haar monumentale waarde zou behouden en grotendeels in oorspronkelijke staat zou worden hersteld. Ook moest het aan de hedendaagse eisen voor gebruik en veiligheid voldoen.
- De renovatie startte op 7 augustus 2000.
- In 2003 opende het gerenoveerde Glaspaleis haar deuren weer voor het publiek als ‘venster op cultuur’ en huisvestte o.a. museum De Stadsgalerij, de openbare bibliotheek en de muziek- en dansschool.
- De officiële heropening vond plaats op 30 juni 2004.
- Op 1 januari 2009 werd de naam SCHUNCK weer ingevoerd bij de samenvoeging van museum, muziekschool en bibliotheek tot één culturele organisatie .
© Werner Mantz / Nederlands Fotomuseum
Entreehal van Modehuis Schunck, jaren 40. Foto: Rijckheyt, Collectie 430 Schunck, nummer 0547a.
Architectuur en Bouw
De keuze voor architect Peutz had onder andere te maken met de voorkeur van de toenmalige burgemeester van Heerlen, Marcel van Grunsven. Van Grunsven was een liefhebber van moderne kunst en architectuur en had grootse plannen met Heerlen. Het idee van een modern warenhuis sprak hem aan. Peutz had in Heerlen al verschillende andere gebouwen gerealiseerd. Peter Schunck en Frits Peutz waren allebei enthousiast over het bouwen met glas. De plannen van Peter Schunck en Frits Peutz werden niet meteen door iedereen positief ontvangen. Gemeente, inwoners van Heerlen, bezoekers en architecten; velen hadden een mening over het markante gebouw direct naast de Pancratiuskerk.
Peter Schunck wilde dat zijn moderne winkelhuis perfect zou passen bij zijn vernieuwende verkoopwijze. Er moest ruimte zijn voor open voorraden en voor het uitrollen van de stoffen. Ook wilde hij veel natuurlijk licht in het gebouw. In totaal kreeg het bouwwerk tien gestapelde verdiepingen, opgetrokken uit beton, glas en staal. Het Glaspaleis was een van de eerste gebouwen in Heerlen met een lift. Dat was een attractie op zich. Nog fraaier was de liftbediende die op de knoppen drukte en per verdieping aankondigde wat er allemaal te koop was.
Fotograaf: Bos, fotokamer Heerlen. Rechthebbende Rijckheyt, centrum voor regionale geschiedenis.
Renovatie in de jaren zeventig
Heerlen kampte in de jaren zeventig met grote problemen. Na de sluiting van de mijnen stortte de economie in. Een groot aantal mensen raakte werkloos. Tegelijkertijd ontwikkelde de stad zich tot dé drugsstad van Nederland. Het Glaspaleis verviel gaandeweg eveneens.
Tijdens de grote renovatie van 1973 tot 1974 werden de kenmerkende transparante gevels vervangen door zonwerend rookglas om het pand te moderniseren. Daarmee werd hevig ingegrepen in de architectonisch belangrijke binnen-buitenrelatie. De vide in de centrale hal werd vergroot. Hierdoor kwam er weliswaar een hele nieuwe verdieping bij, maar werd de grandeur van de entreehal tegelijkertijd ongedaan gemaakt. In de jaren tachtig bleef het Glaspaleis de functie van kantoorgebouw annex winkelpand houden, maar leegstand en verval zetten langzaam in. Begin jaren negentig werd het grotendeels leegstaande pand genomineerd voor de sloop.
De centrale hal van het Glaspaleis, voorzien van inpandige winkels en een extra verdieping ter hoogte van de huidige vide, 1995. Foto: P. van Galen, Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (objectnummer 327.845).
Gered van de sloop in de jaren negentig
Als reactie op het bericht van een mogelijke sloop werd in 1993 de Werkgroep Rehabilitatie Glaspaleis in het leven geroepen. Zij deden er alles aan om het Glaspaleis te behouden en te rehabiliteren. Mede door de inspanningen van deze werkgroep en met steun van wethouder Seijben werd het Glaspaleis in 1995 erkend als Rijksmonument. De gemeente Heerlen besloot het pand te kopen om het in oorspronkelijke staat te herstellen en een nieuwe bestemming te geven.
Architecten Wiel Arets en Jo Coenen, zorgden er samen voor dat het gebouw haar huidige vorm en uiterlijk kreeg. De originele liftschacht, de gebogen raampartijen bij de hoofdingang, de ramen in de stalen kozijnen mét de kleinere klapramen, de imposante ronde erker en de grote etalage-vitrine aan de voorzijde van het gebouw werden behouden of gereconstrueerd. De officiële heropening van het Glaspaleis vond plaats op 30 juni 2004. Dit symboliseerde het begin van de zogeheten ‘culturele lente’ voor de stad die zich opnieuw aan het uitvinden was.
De vijfde verdieping, ten tijde van de renovatie in 2001. De voormalige daktuin; de huidige Brasserie Mijnstreek. Foto: Kris Roderburg, Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, objectnummer 336.866
Het nieuwe SCHUNCK
Op 1 januari 2009 werd de naam SCHUNCK weer ingevoerd. De verschillende instellingen die gehuisvest waren in het Glaspaleis werden samengevoegd in een nieuwe culturele organisatie. Vandaag de dag is SCHUNCK een multidisciplinaire culturele instelling, bestaande uit een museum voor moderne en hedendaagse kunst en architectuur, een openbare bibliotheek en een muziek- en dansschool. Mensen van Heerlen en (ver) daarbuiten kunnen hier terecht voor cultuureducatie, tentoonstellingen, toegang tot boeken en informatie, leesbevordering, muziek- en dansles en voorstellingen.
De SCHUNCK letters worden weer op de gevel geplaatst, 2009. Foto: SCHUNCK
Één van de 1.000 belangrijkste gebouwen van de 20e eeuw
In 1999 werd het Glaspaleis genoemd op de lijst van 1000 belangrijkste gebouwen van de 20e eeuw, opgesteld door de International Union of Architects. In de 20e-eeuwse architectuurgeschiedenis van Nederland wordt het Glaspaleis in één adem genoemd met de belangrijkste monumenten van het Nieuwe Bouwen, zoals het Rietveld Schröderhuis, Sanatorium Zonnestraal en de Van Nellefabriek.
Entreehal van culturele instelling SCHUNCK in het Glaspaleis, 2019 (Foto: Joep Jacobs).
Het Glaspaleis in 2021, ten tijde van de tentoonstelling Landscape Works with Piet Oudolf & LOLA Landscape Architects. Foto: Gert Jan van Rooij